Uit een recente rondgang langs gemeenten in de Twentse regio blijkt dat er de afgelopen drie jaar 37 gemeenteambtenaren zijn bestraft omdat ze zich niet aan de interne regels hadden gehouden. Regionale koplopers zijn Enschede (±160.000 inw.) en Hellendoorn (± 35.00 inw.). In Enschede misbruikten vijftien ambtenaren hun positie voor onder meer geldelijk gewin of oneigenlijk gebruik van gemeentelijk materiaal. “Goede” tweede is Hellendoorn dat ruim vier keer kleiner is dan Enschede maar wel zeven ambtenaren in de afgelopen drie jaar heeft gestraft. Dat steekt nogal af bij Haaksbergen, Losser, Twenterand en Berkelland die in dezelfde periode geen enkele melding hadden.
In Hellendoorn bestonden de vergrijpen uit het schenden van de privacy regels, het niet nakomen van beloftes en frauderen met declaraties, klok- en werktijden. Drie ambtenaren kregen hiervoor een officiële berisping, twee zijn teruggezet in een lagere functie en twee gemeenteambtenaren zijn ontslagen. Overigens maakte Hellendoorn de fraudegevallen niet uit zichzelf bekend omdat met de betrokken ambtenaren geheimhouding was afgesproken, maar het nieuws lekte desondanks uit.
Dit tot tevredenheid van Leo Huberts, hoogleraar bestuurskunde aan de VU, gespecialiseerd in integriteit bij de overheid en in het openbaar bestuur. Huberts zou het toejuichen als gemeenten juist actief zouden zijn in het bekendmaken van schendingen van integriteit. “Amsterdam deed dit in het verleden ook, het getuigt van moed en zelfvertrouwen over het eigen integriteitsbeleid om zelf met zulk nieuws naar buiten te komen. Gemeenten hoeven niet bang te zijn dat burgers hun vertrouwen in het ambtenarenapparaat verliezen, want fraude valt nu eenmaal niet te voorkomen. Het gebeurt overal. Bovendien blijkt uit onderzoek dat burgers, anders dan bij landelijke politici, best tevreden zijn over hun lokale ambtenaren”, aldus Huberts. Hoe omvangrijk fraude landelijk is bleek uit een enquête van de VU in Amsterdam uit 2014 waaruit blijkt dat een kwart van de 7.315 ondervraagde ambtenaren ooit een misstand heeft geconstateerd.
Overigens blijkt uit recent onderzoek dat rijksambtenaren er ook wat van kunnen. Zo liepen afgelopen jaar ruim 200 foute medewerkers bij de Belastingdienst tegen de lamp. Daar werken, inclusief de douane, ongeveer 30 duizend ambtenaren. De 227 geconstateerde ‘schendingen van integriteit’ variëren van regelrechte fraude of lekken van vertrouwelijke informatie tot diefstal van kantoor- materiaal. De meesten kregen een schriftelijke berisping of moesten vakantiedagen inleveren. Bij 28 ambtenaren was het vergrijp zo ernstig, dat zij werden ontslagen. Volgens de Belastingdienst is het grote aantal incidenten toe te schrijven aan de strenge regels die de dienst hanteert, waarbij ook gekeken wordt of iemand zijn privéleven financieel op orde heeft.
Reactie Job de Haan van Integriteit.nl: Het is altijd goed wanneer over aantallen schendingen van integriteit bij de overheid wordt gepubliceerd: transparantie voorop. Maar cijfers moeten wel in een context geplaatst worden, want op zich zeggen zij niet zoveel. Moet je bijvoorbeeld uit de genoemde voorbeelden van Enschede en Hellendoorn met bijna veertig vergrijpen concluderen dat de ambtenaren daar minder integer zijn dan in de omliggende gemeenten zonder meldingen? Je kunt met even goede argumenten het tegenover- gestelde beweren. Immers, wie niet let op schendingen van integriteit zal altijd op nul gevallen uitkomen en juist wie daar scherp op is, zal hoge aantallen halen.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) meldt dat de meeste gemeenten heel actief beleid voeren op integriteit. “Het gaat niet altijd over hele duidelijke zaken, soms ligt het niet zo zwart-wit”, aldus een woordvoerder. “Integriteit bij de overheid is ook een kwestie van tijdsgeest, wat vroeger wel kon, kan nu misschien niet meer. De woordvoerder pleit dan ook voor communicatie en trainingen over dit onderwerp. “Het kan zijn dat je als ambtenaar heel goed weet hoe de theorie bij integriteit is, maar wanneer je er in de praktijk mee geconfronteerd wordt, je er toch niet meer zo zeker van bent”.
Voor het door de VNG bepleite volgen van trainingen voor ambtenaren verwijs ik graag naar de informatie hierover op onze website.