Van Rijn senior brengt zijn zoon, staatssecretaris van het ministerie van Volksgezondheid, in een lastig parket. De man voelde zich genoodzaakt het Algemeen Dagblad (AD) in te schakelen, omdat hij de falende zorg voor zijn demente echtgenote door zorgaanbieder WZH niet langer door de vingers kon zien.
Een mediacircus volgde en de staatssecretaris werd gedwongen zich te verantwoorden in het programma Pauw. De vader van de staatssecretaris was ook uitgenodigd, maar meldde zich op het laatste moment af. De rel omtrent Van Rijn was compleet toen een paar dagen later bleek dat de woordvoerder van de staatssecretaris had geprobeerd publicatie van het artikel tegen te houden. Uiteindelijk is het tot een compromis gekomen en heeft de redactie van de krant besloten de relatie tussen vader en zoon Van Rijn buiten beschouwing te laten.
Het voorval tussen het AD en de woordvoerder is zonder meer een interessant integriteitsvraagstuk. Het is echter een op zichzelf staande kwestie en vraagt daarom om een afzonderlijke reactie.
Reactie Robbert-Jan Eekhout van Integriteit.nl
Het mediacircus omtrent de falende zorg voor de moeder van de staatssecretaris lijkt zich te ontpoppen tot een waar Grieks drama voor de familie Van Rijn. De oppositie ruikt bloed en stelt de integriteit van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) ter discussie. Hoe kan iemand een integer staatssecretaris zijn als de zorg voor zijn eigen moeder zodanig ondermaats is dat er onmenselijke situaties zich voordoen? Als bureau gespecialiseerd in integriteit, trachten wij dit vraagstuk te beantwoorden.
Werk en privé
Wat in deze situatie pijnlijk duidelijk wordt, is hoe werk en privé soms ongunstig kruisen. In een moderne samenleving nemen de meeste van ons een grote verscheidenheid in rollen aan. Zo ook Van Rijn. Hij vervult de rol van zoon, staatssecretaris, burger enzovoorts. Het komt geregeld voor dat de verschillende rollen die een persoon inneemt op gespannen voet komen te staan met elkaar. Om iets te zeggen over de integriteit van Van Rijn is de eerste stap te onderzoeken wat het betekent om integer te zijn in de verschillende sociale rollen. Met het oog op relevantie en lengte van het artikel, maak ik slechts onderscheid tussen twee rollen: de professionele en de privé-rol.
Een breed gedragen definitie van bestuurlijke integriteit in de publieke sector luidt als volgt: Een integer bestuurder handelt conform de normen en waarden van de rechtstaat. Van Rijn kiest er bewust voor een staatssecretaris te zijn voor het hele volk en niet alleen voor zijn moeder. Hij kiest er dan ook voor de waarde van gelijkheid in alle gevallen borgen en maakt dus geen uitzondering voor zijn eigen moeder. Met het oog op bovenstaande definitie is dit dus uitermate integer gedrag van de staatssecretaris, waarin hij de fundamentele rechtsstatelijke waarde gelijkheid zelfs in persoonlijk gevoelige situaties waarborgt.
Een belangrijk gegeven ten opzichte van de rechtsstatelijke definitie van integriteit, is dat de integriteit van de staatssecretaris los moet worden gezien van de mening of je het eens bent met het gevoerde beleid. Hij houdt zich aan de meest fundamentele waarden van de rechtstaat die van belang zijn voor de beoordeling van de integriteit.en zou daar dan ook niet inhoudelijk op mogen worden afgerekend. In het recht zullen ze zeggen: er wordt (formeel) op de vorm getoetst en niet de (materiële) inhoud. In de rechtsstatelijke definitie van integriteit kan een persoon integer zijn (of deugen), zonder dat zijn gevoerde beleid deugd.
Daarentegen wordt integriteit in sommige definities ook breder benaderd en wordt vakbekwaamheid meegenomen in het beoordelen van de integriteit van een persoon. Als we bij het beoordelen van de integriteit van de staatssecretaris vakbekwaamheid meenemen, kan deze casus een aanleiding zijn om de integriteit van de staatssecretaris VWS ter discussie te stellen. Hij slaagt er niet in het verzorgingshuis WZH van een ‘acceptabel’ niveau van zorg te voorzien. Daarbij moet de kanttekening worden geplaatst dat de casus op zichzelf niet afdoende is te concluderen dat Van Rijn onbekwaam is. Dat zou te kort door de bocht zijn. Hij staat immers niet enkel aan het hoofd van deze zorginstelling, maar ook van vele andere.
Het voorgaande in acht genomen, is het enkel toe te juichen dat er gisteravond (18-11-2014) naar aanleiding van de casus een Kamerdebat is gehouden waarin het gevoerde beleid en daarmee het functioneren (dus ook bij andere zorginstellingen) van de staatssecretaris (VWS) ter discussie is gesteld.
Naast zijn bestuurlijke rol kunnen we ons afvragen in hoeverre Van Rijn in zijn privé-rol integer is. Of iemand een integer(e) zoon, vader of familielid is, is sterk afhankelijk van de heersende normen en waarden in de maatschappij. Deze zijn vaak verre van concreet. Zo bestaan er geen rigide regels over wat een goede invulling is van de privé-rol. En dit is maar goed ook. We zouden in een enge deterministische maatschappij leven wanneer dit wel het geval is. Daarentegen is het ook naïef te zeggen dat er geen maatschappelijke richtlijnen bestaan. Zo zijn er in onze cultuur wel degelijk opvattingen over wat (on)gewenste omgangsvormen zijn en zo ook met betrekking tot onze ouders. In Nederland kennen wij – in vergelijking met de rest van de wereld – een sterke vorm van individualisme. Het wordt dan ook als ‘normaal’ beschouwd om na het voltooien van de opvoeding enige afstand te nemen van onze ouders. Met als resultaat dat de meeste (volwassen) Nederlanders hun ouders niet meer op dagelijkse basis zien en we door de jaren heen op steeds grotere afstand van hen zijn gaan wonen. Het is naar mijn mening dan ook te stellen dat Van Rijn (voor Nederlandse begrippen) intensief contact onderhoudt met zijn moeder. Zo gaat hij ondanks zijn drukke baan minimaal een keer in de twee weken langs bij haar.
Wanneer ik aan de hand van de verschillende integriteitdefinities en sociale rollen een balans opmaak, scoort Van Rijn goed ten opzichte van integriteit. Hij is principieel als het gaat om het naleven van de rechtsstatelijke waarden en in zijn privé-rol onderhoudt hij intensief contact met zijn moeder. Alleen omtrent vakbekwaamheid moet de komende tijd nog blijken hoe goed Van Rijn functioneert.