januari 2020

Wie bij ons na een verkeersovertreding zijn rijbewijs aan de politie overhandigt samen met een opgevouwen briefje van twintig euro, krijgt meteen twee bekeuringen. Maar wie als Kamerlid een appartement ter waarde van 135.000 euro krijgt van een Canadese oud-ambassadeur voor wie hij ooit klusjes heeft gedaan, noemt dat een privékwestie geschonken door een ‘familievriend’ – en komt daar mee weg.

Het antwoord op de vraag of Nederland corrupt is en in welke mate, lijkt op de vraag: is het glas half leeg of half vol? Met andere woorden: het hangt er maar vanaf waarmee je het vergelijkt. Transparency International is een internationale non-profitorganisatie die werd opgericht in 1995. Zij brengt jaarlijks verslag uit hoe het wereldwijd gesteld is met corruptie in de zogeheten Corruption Peceptions Index (CPI).

Daaruit blijkt dat geen van de 180 onderzochte landen gevrijwaard is van corruptie in de publieke sector. De recent uitgekomen index over 2019 geeft aan dat de anti-corruptieladder wordt aangevoerd door Denemarken en Nieuw-Zeeland als meest schone landen met een score van 87 punten op een schaal van 100. Daarop volgen nog drie Scandinavische landen en verder Singapore en Zwitserland. Nederland staat op plaats acht en lijkt daarmee geen slecht figuur te slaan, maar hier is het glas half vol. Want twintig jaar geleden scoorde Nederland nog 90 punten en tien jaar geleden 88. En – glas half leeg- die dalende trend zette door tot 2017 met 82 punten waarna de score nu al voor het derde jaar op rij stagneert

Toch, als ons land op de achtste plaats staat van een lijst met 180 landen, valt het met de corruptie dan eigenlijk niet mee? Op het eerste gezicht misschien wel, maar als we de (recente) geschiedenis bekijken vanuit het perspectief van de gewenste integriteit, dan is er alle reden om ons zorgen te maken. Zowel in de private als in de publieke sector worden we de laatste tijden overspoeld door incidenten. In Den Haag treden twee wethouders af op verdenking van corruptie. Een VVD-senator misbruikt haar parlementaire positie om haar zakelijke belangen te bevorderen. ING stemt in met een recordschikking van 775 miljoen euro in verband met witwassen en fraude. Bij ABN Amro loopt een vergelijkbaar onderzoek. Het OM doet onderzoek bij Shell naar omkoping bij de exploitatie-rechten van een olieveld voor de kust van Nigeria. Politieke partijen adviseren donateurs hoe ze de regels rond giften moeten omzeilen. Een fractieleider in de Tweede Kamer verzuimt aan-geboden reizen op te geven in het daarvoor bestemde register van de Tweede Kamer. Zomaar een rijtje dat moeiteloos kan worden aangevuld.

Daar valt tegenin te brengen dat die zaken dan toch ook aan het licht gekomen zijn – zelfreinigend vermogen – en die plaats in de top-tien is toch niet niks? Dat klopt, zij het dat die positie een vertekend beeld geeft. Misschien is er geen sprake van structurele corruptie maar slechts van een hoog aantal incidenten, er is wel iets anders aan de hand. Wij maken corruptie door anderen wel mogelijk. Dan gaat het over de glimmende torens op de Amsterdamse Zuidas. Zo’n 20% van de wereldwijde financiële stromen gaan daar door ons land. En een aanzienlijk deel van deze geld-stroom is gelieerd aan belasting-ontduiking. De Italiaanse journalist en maffia-specialist Roberto Saviano, die het boek ‘Gomorra’ schreef, vertaald in vijftig landen, rekent daarin niet Napels of Lagos tot de meest corrupte plekken ter wereld maar Londen en Amster-dam. Misschien overdreven gesteld, maar het spoort met een andere index van Transparency International: Exporting Corruption. Deze meet de bestrijding van buitenlandse omkoping en daarin bekleedt ons land een matige middenpositie.

Een sprekend voorbeeld van die laatste stelling is het schandaal dat begin dit jaar uitbrak rond de Angolese oud-presidentsdochter Isabel dos Santos die al jaren vanuit Nederland honderden miljoenen aan betwiste bezittingen beheert. Dos Santos gebruikt zeker negen Nederlandse brievenbusbedrijven voor het beheer van haar belangen in olie, telecom en diamanten. Sommige van die bv’s zijn betrokken bij transacties die volgens de Angolese staat corrupt zijn. De Angolese staat legde eind vorig jaar voor 1,1 miljard dollar beslag op de bezittingen van Dos Santos. Dat bedrag zou zij via Nederlandse bv’s hebben onttrokken aan de Angolese staatskas. De Nederlandsche Bank zette al in 2012 vraagtekens bij de belangen van Dos Santos via Nederland, maar haar bedrijven onttrokken zich eenvoudig aan het toezicht en zijn nog altijd actief.

Ten slotte: de leiding van Transparency International doet ook nog een aantal aanbevelingen aan het adres van de Nederlandse overheid en het bedrijfs-leven. Versterk de opsporingscapaciteit bij het OM voor witwassen en buiten-landse omkoping. Versnel de evaluatie van het Huis voor Klokkenluiders en voer goede klokkenluidersregelingen in. Maak een succes van het Plan Aanpak Witwassen. En meer algemeen: ga van minimale compliance naar integriteitsmanagement.

Job de Haan, nieuwsredacteur Integriteit.nl